Ta choroba kiedyś pustoszyła kraje. Rozprzestrzeniała się w obozach koncentracyjnych i miejscach z ograniczonym niskim standardem sanitarnym. Wprowadzenie powszechnego obowiązku szczepień w Polsce sprawiło, że liczba zachorowań z biegiem lat zaczęła spadać, aż w końcu zmalała do zera. Błonica jest ostrą chorobą zakaźną, odpowiedzialną za liczne zgony w przeszłości. Jak rozpoznać tę postać choroby i jak przebiega jej leczenie?
Spis treści:
- Błonica – co to za choroba?
- Jak można zarazić się błonicą?
- Błonica – rodzaje
- Objawy błonicy
- Powikłania błonicy
- Zachorowalność na błonicę i rokowania
- Błonica – leczenie
- Szczepionka przeciw błonicy i jej znaczenie
Błonica – co to za choroba?
Błonica, znana także jako dyfteryt, krup lub dławiec, należy do poważnych chorób zakaźnych. Najczęściej dotyczy dróg oddechowych, ale może dotknąć także narządów wewnętrznych i skóry. Wywoływana jest przez bakterie tlenowe, zwane maczugowcami błonicy (Corynebacterium diphtheriae). [1]
Jak można zarazić się błonicą?
Do zakażenia dochodzi wskutek kontaktu z osobą chorą, nosicielem lub osobą po przebytej błonicy. Choroba szerzy się także poprzez kontakt z zarażonymi zwierzętami. Bakteria przenosi się drogą kropelkową, a od zarażenia do pojawienia się pierwszych objawów, zwykle mija od 2 do 5 dni. [1][2]
Błonica – rodzaje
Błonica może występować w różnych rodzajach klinicznych, które różnią się miejscem występowania i nasileniem objawów.
- Błonica gardła i dróg oddechowych – to jedna z najpoważniejszych postaci błonicy, charakteryzująca się tworzeniem się szarych lub białych błon martwiczych w gardle i nosie.
- Błonica skórna – zakażenie następuje zazwyczaj przez kontakt z osobami mającymi przewlekłe, niegojące się owrzodzenia.
- Błonica uogólniona – to ciężka forma choroby, w której toksyny bakteryjne rozprzestrzeniają się po całym organizmie, powodując objawy ogólne, takie jak gorączka i osłabienie.
- Błonica oczna – objawia się zmianami na śluzówkach oka, z towarzyszącym wysiękiem.
- Błonica genitalna – ta rzadka przypadłość może wystąpić w postaci zmian na narządach płciowych.
- Błonica uszna – w jej przebiegu tworzą się gęste błony w przewodzie słuchowym zewnętrznym. [6]
Objawy błonicy
Pierwsze objawy błonicy mogą przypominać zwykłą infekcję. Typowe są:
- ból gardła i krtani,
- bezgłos,
- kaszel,
- trudności z przełykaniem,
- zaczerwienienie i obrzęk śluzówki gardła,
- podwyższona temperatura ciała lub gorączka.
W zaawansowanych przypadkach może pojawić się nalot, zazwyczaj widoczny na błonach śluzowych gardła i na migdałkach. Gęsta błona przybiera szarą lub czarną barwę i oznacza zmiany martwicze.
Bardzo rzadko błonica objawia się w nosie, na spojówkach czy narządach płciowych. W miarę rozwoju choroby może dojść do znacznego powiększenia się węzłów chłonnych, co w rezultacie prowadzi do zgonu wskutek niedotlenienia lub zatrzymania krążenia. [1][3]
Powikłania błonicy
Konsekwencją błonicy mogą być zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego (np. zapalenie mięśnia sercowego), które stanowią najczęstszą przyczynę śmierci. Toksyny rozprzestrzeniające się w organizmie czasami prowadzą do uszkodzenia narządów, w tym nerek i wątroby.
W przebiegu choroby zdarzają się również komplikacje, takie jak porażenie podniebienia, tylnej ściany gardła, porażenie mięśni umożliwiających ruch gałek ocznych oraz paraliż kończyn i mięśni twarzy. Błonica może powodować zmiany skórne, prowadząc do powstania trudno gojących się owrzodzeń. [1]
Zachorowalność na błonicę i rokowania
W Polsce i krajach Unii Europejskiej sytuacja jest stabilna przede wszystkim dzięki regularnym szczepieniom. W naszym kraju od 2021 roku nie odnotowano żadnego przypadku. [1] Zachorowalność na błonicę wciąż jest większa w krajach rozwijających się, z niskim wyszczepieniem. W Ukrainie, Rosji, Iraku, Iranie czy Syrii odnotowuje się ponad 100 przypadków rocznie.
Śmiertelność wśród pacjentów z błonicą dróg oddechowych wynosi średnio 10%, mimo stosowanego leczenia. Osoby zakażone błonicą, które nie odczuwają objawów, mogą przenosić bakterie na innych, stając się nosicielami choroby. [2][1]
Błonica – leczenie
Leczenie błonicy odbywa się zawsze pod okiem specjalistów i obejmuje kilka etapów. Pierwszym krokiem jest pilne podanie antytoksyny, zawierającej przeciwciała zwalczające toksynę błoniczą. Efekt tego działania wpływa na planowanie dalszego postępowania. Wspomagająco stosowane jest także leczenie antybiotykami z grupy penicylin i makrolidów. W przebiegu choroby zaleca się oszczędzanie organizmu i utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej. [4]
Leczenie objawowe obejmuje stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. W przypadku błonicy krtani, ograniczającej oddychanie, niezbędne jest wykonanie intubacji lub tracheotomii, by zapobiec zgonowi przez uduszenie się. Pacjenci z poważnymi zaburzeniami oddechowymi mogą potrzebować wspomagania. [4]
Szczepionka przeciw błonicy i jej znaczenie
Historia epidemiologiczna błonicy podkreśla jej potencjał epidemiczny i wysoką śmiertelność. Wprowadzenie w Polsce powszechnych szczepień w połowie XX wieku znacząco zmniejszyło liczbę zachorowań i tym samym zgonów. [5] Dlatego szczepienie przeciwko błonicy jest najskuteczniejszą metodą profilaktyki. Szczepionka przeciwko błonicy jest zazwyczaj podawana w połączeniu ze szczepionką przeciw tężcowi i krztuścowi.
Szczepionka jest bezpieczna i skuteczna. Zawiera oczyszczoną, dezaktywowaną toksynę błoniczą. Obowiązkowe szczepienia obejmują dzieci i młodzież, a osobom dorosłym rekomendowane są dawki przypominające co 10 lat. Szczególnie zalecana jest dla osób podróżujących i narażonych na kontakt z nosicielami choroby. [5]
Najczęściej zadawane pytania dotyczące błonicy:
Jak rozróżnić błonicę od grypy czy przeziębienia?
Przeziębienie zazwyczaj ma łagodniejszy przebieg z objawami towarzyszącymi, takimi jak katar i kaszel. Grypa objawia się nagłym początkiem wysokiej gorączki, bólem mięśni i głowy, podczas gdy błonica jest rodzajem innego zapalenia gardła. Choroba atakuje także migdałki i krtań, a objawem charakterystycznym jest szary nalot. W przypadku błonicy gardła – najczęstszej postaci choroby – na błonach śluzowych gardła można zauważyć typowe pseudobłony martwicze o białym lub szarym zabarwieniu, które prowadzą do zwężenia światła gardła. Następstwem tego może być utrudnione oddychanie i połykanie oraz objawy towarzyszące: nieprzyjemny zapach z ust, ból gardła i nadmierne wydzielanie śliny. W przebiegu błonicy krtani natomiast tworzą się błony, prowadzące do obrzęku i zwężenia szpary głośni, które skutkują nasilającą się dusznością. Charakterystyczne objawy to: świszczący oddech, chrypka i zaburzenia głosu oraz kaszel krtaniowy. W niektórych przypadkach choroba może prowadzić do śpiączki i zgonu spowodowanego niedrożnością dróg oddechowych. [6]
Jak wzmocnić profilaktykę przeciw błonicy i tężcowi?
Poza szczepieniem podstawowym i przypominającym, podstawą profilaktyki jest stosowanie środków ochrony osobistej, takich jak maseczka, rękawiczki czy środki do dezynfekcji dłoni. Warto o tym pamiętać szczególnie wówczas, gdy masz świadomość przebywania z osobami chorymi lub będącymi nosicielami.
Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.
Bibliografia:
[1] Kłak A., i in., Choroby, o których zapomnieliśmy dzięki szczepieniom, Warszawski Uniwersytet Medyczny, 978-83-7637-616-5, 2020: https://alergologia1.wum.edu.pl/sites/alergologia1.wum.edu.pl/files/swiat-bez-szczepien-ekran-solo.pdf
[2] Główny Inspektorat Sanitarny, Choroby Zakaźne – Błonica, Urzędy Centralne: https://www.gov.pl/web/gis/blonica
[3] Europejski Portal Informacji o Szczepieniach, Błonica, Inicjatywa Europejska: https://vaccination-info.europa.eu/pl/informacje-o-chorobach/blonica
[4] Kuchar E., Błonica, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/157290,blonica
[5] Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Szczepionka przeciw błonicy, Szczepienia Info: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/blonica/
[6] Janocha-Litwin J., i in., Błonica, Monografie Po Dyplomie: https://podyplomie.pl/monografie-po-dyplomie/34783,blonica?page=2
